سرویس علمی فرهنگی خبرگزاری«حوزه» به مناسبت ولادت با سعادت حضرت زهرا (علیها السلام) نوشتاری از علی ملکوتی نیا در خصوص "جایگاه مادری در عصر نوین" را ارائه می دهد.

یکی از راه ‌های ترویج فرزندآوری و تکثیر نسل سالم و صالح "تبیین جایگاه مادری و رسالت مادران در جامعه اسلامی" است. مادر، کانون پیوند در خانواده است. ازاین ‌رو، حفظ نهاد خانواده و سلامت و پویایی آن، مرهون مفهومی مقدس به نام "مادری" است، به گونه ‌ای که ظهور رحمت، مهر و عاطفه، دلسوزی و شیرین ‌ترین خاطرات در هر لحظه از زندگی، با نام مادر گره خورده است.

واژه زیبای "مادر"، زیبنده و شایسته هر زنی نیست؛ چرا که بنیان مادری با دو مولّفه "مادر شدن" و "مادری کردن"؛ یعنی فرزندآوری و فرزندپروری، معنا پیدا می ‌کند؛ زیرا تمام فیوضات الهی از مسیر نَفَس مادر به کودک می ‌رسد. این مقامی که خداوند برای مادر و زن قائل است، هرگز برای مرد نیست.

و این که خدای سبحان نام مادر را در کنار نام خود می ‌برد، برای این است؛ آنها مجرای فیض خالقيّت ‌اند.[1] به عبارت دیگر، هستی انسان ‌ها در رَحم و آغوش تربیت مادر، تصویرگری می ‌شود و شکل می ‌گیرد.

قرآن کریم می‌فرماید: «فَإنَّا خَلَقْناکُمْ منْ تُرابٍ ثُمَّ منْ نُطْفَةٍ ثُمَّ منْ عَلَقَةٍ ثُمَّ منْ مُضْغَةٍ مُخَلَّقَةٍ وَ غَیْر مُخَلَّقَةٍ لنُبَیّنَ لَکُمْ وَ نُقرُّ فی الْأَرْحام ما نَشاءُ إلى‏ أَجَلٍ مُسَمًّی ثُمَّ نُخْرجُکُمْ طفْلاً ثُمَّ لتَبْلُغُوا أَشُدَّكُم»[2]؛ ما شما را از خاک آفریدیم، سپس از نطفه، سپس از علقه (لخته خون)، سپس از مضغه (پاره‌گوشتی مبدل از علقه) که برخی دارای خلقت کامل و برخی غیر کامل است، تا (کمال قدرت و حکمت خود را در این آفرینش تدریجی) برای شما روشن سازیم و ما آنچه را بخواهیم (از مضغه) در رحم ‌ها تا مدت معینی (که جنین کامل شود) برقرار می ‌داریم، سپس شما را در حال کودکی بیرون می ‌آوریم، سپس (حفظ می ‌کنیم) تا به کمال رشد بدنی و روحی خود برسید.

ازاین ‌رو، خدای سبحان به هنگام یادآوری قدرت و حکمت خود، با بهره‌گیری از وجود مادر و همراهی او در خلقت انسان، هنرنمایی می ‌کند و به این وسیله توانایی خویش را به تماشا می ‌گذارد و می ‌فرماید: «هُوَ الَّذی یُصَوّرُکُمْ فی الْأَرْحام کَیْفَ یَشاءُ لا إلهَ إلاَّ هُوَ الْعَزیزُ الْحَكيم»[3]؛ اوست که شما را آن گونه که می ‌خواهد، در رحم‌ ها تصویرگری می‌ کند. هیچ معبودی جز آن توانای حکیم نیست.

به این جهت، خدای متعال برای گرامیداشت مقام مادر و حفظ جایگاه او در نظام خلقت، در چندین آیه، رضایت وی و احسان به ایشان را در کنار عبادت خود قرار داده و فرموده است: «لا تَعْبُدُونَ إلاَّ اللَّهَ وَ بالْوالدَیْن إحْساناً»[4]؛ هرگز جز خدا را نپرستید و به پدر و مادر نیکی کنید!.

و نیز در جای دیگر، از زحمات مادر و خدمات وی سخن می ‌گوید، نه از پدر: «وَ وَصَّیْنَا الْإنْسانَ بوالدَیْه إحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً»[5]؛ و انسان را [نسبت] به پدر و مادرش به احسان سفارش کردیم. مادرش با تحمّل رنج به او باردار شد و با تحمّل رنج او را به دنیا آورد. و بار برداشتن و از شیر گرفتن او سی ماه است.

در اینجا سخن از زحمات و خدمات سی ماهه مادر است که تمامی این دوران (بارداری، زایمان، شیرخوارگی) برای او دشوار؛ ولی شیرین می ‌باشد، پس از اینجا ارزش مادری آشکارتر می ‌گردد؛ چون «هر کس که مسئولیت بیشتری دارد، نشانه آن است که اگر به این مسئولیت ‌ها با دید تکریم بنگرد، به خدا نزدیک ‌تر است.»[6]

* جایگاه مادری در عصر نوین

دنیای امروز با فناوری ‌های پیشرفته و تجربه راه‌ های گوناگون، تاکنون نتوانسته است برای مادر جایگزینی معرفی نماید؛ بلکه با کمال تأسف، گسترش علم و تحوّلات صنعتی و اقتصادی، زنان را از کانون خانواده به بازار کار و میدان مسابقۀ تبرّج و خودآرایی کشانیده و ارزش مادری را از آنان گرفته است. به گونه ‌ای که برخی از زنان به تجرّد و نداشتن فرزند و به فعالیت ‌های اقتصادی در بیرون از خانه افتخار می ‌کنند و آن را نشانه رشدیافتگی و استقلال خود به شمار می ‌آورند.

نتیجه این تفکرها و اقدام ‌ها آن است که امروزه نظام سرمایه ‌داری و جریان ضد خانواده، با کمک خود زنان، بنیان خانواده را به سوی تزلزل و فروپاشی سوق می ‌دهند و به نظر می‌ آید که علت این نابسامانی‌ ها، بی ‌توجهی به نقش مادر و ناآگاهی از رسالت مادری از سوی زنان و دختران جامعه است که ریشه این بی ‌توجهی، در دوری از خدای متعال، رشد باورهای دنیاگرایانه و گسترش روحیه مسئولیت ‌گریزی است.

به گفته یکی از اندیشمندان غربی: «انسان ‌های امروزی به گونه ‌ای آموزش می ‌بینند تا مخالف تعهدهای دائم و همبستگی ‌محور باشند. برای انسان امروز، حرف آخر هر قرارداد اجتماعی، واژه فرار است.»[7] شکی در این نیست که این‌ گونه تفکرها برخاسته از هویّت فردگرایی و لذت ‌طلبی است که همین امر در عصر نوین، عامل اصلی مشکلات ما در سبک زندگی است و موجب تنزّل جایگاه مادری در نظر زنان و دختران گردیده است، در حالی که کشور ما به دلیل شرقی بودن و برخورداری از آموزه‌ های وحیانی، باید کشوری دین ‌مدار، خانواده‌ گرا و مسئولیت ‌پذیر باشد.

* ارزش واقعی زن

از آیات و روایات اسلامی چنین برمی ‌آید که وجود زن - برخلاف طرز تفکر برخی از زنان امروزی - زمانی ارزشمند است ‌که در جایگاه مادری خود ایفای نقش کند. همان نقشی که بی ‌بدیل و شاهکار آفرینش است. به این جهت، روایاتی که در آداب ازدواج و تشکیل خانواده وارد شده است، درباره انتخاب همسر، برای فرزندآوری و مهربانی زن، ارزش خاصی قائل شده ‌اند. از جمله پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)فرمود: «تَزَوَّجوا بکراً وَلوداً وَ لا تَزَوَّجُوا حَسَنَاءَ جَمیلَةً عاقراً، فَإنّی اُباهی بکُمُ الاُمَمَ یَومَ القيامَة»[8]؛ با دوشیزه زایا ازدواج کنید و با زیبای خوش چهرۀ نازا ازدواج نکنید؛ بی ‌تردید من در روز قیامت به [جمعیّت] شما بر دیگر امت ‌ها افتخار می ‌کنم.

امام صادق(علیه السلام) نیز فرمود: «جَاءَ رَجُلٌ إلَی رَسُول اللَّه(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: یَا نَبیَّ اللَّه إنَ لی ابْنَةَ عَمٍ قَدْ رَضیتُ جَمَالَهَا وَ حُسْنَهَا وَ دینَهَا وَ لَکنَّهَا عَاقرٌ فَقَالَ لَا تَزَوَّجْهَا[9]؛ مردى به پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله)عرض کرد: یا رسول خدا! دختر عمویی دارم که زیبایی و نیکویی و دینداری او را پسندیده ‌ام؛ اما نازاست. پیامبر(صلی الله علیه و آله) فرمود: با او ازدواج مکن»!

همچنین «سُنَن أبی داود» به نقل از «مَعقل بن یَسار» می ‌نویسد: «جَاءَ رَجُلٌ إلَی رَسُول الله(صلی الله علیه و آله) فَقَالَ: إنّی أَصَبْتُ امْرَأَةً ذَاتُ حُسْنٍ وَ جَمَالٍ، وَ إنَّهَا لَا تَلد أ فَأَتَزَوَّجَهَا؟ قَالَ:"لَا"ثُمَّ أَتَاهُ الثَّانیَةُ فَنَهَاهُ، ثُمَّ أَتَاهُ الثَالثَةُ فَقَالَ:"تَزَوَّجُوا الْوَدُودُ الْوَلوُدُ فَإنّی مُکَاثرٌ بکُمُ الأُمَمَ یَوْمَ القیَامَة"؛[10] مردى نزد پیامبر اکرم آمد و گفت: من به زنی خانواده ‌دار و زیبا برخورده ام؛ ولی بچه نمی ‌زاید. آیا با او ازدواج کنم؟ [پیامبر(صلی الله علیه و آله)] فرمود: "نه!"دوباره نزد پیامبر(صلی الله علیه و آله)آمد و ایشان او را نهی کردند، سه باره آمد تا پیامبر(صلی الله علیه و آله)فرمود: با زن مهربان بچه ‌زا ازدواج کنید؛ به درستی که من به [زیاد بودن] شما بر دیگر امت ‌ها در روز قیامت معارضه می کنم.»

بنابراین به روشنی پیداست که یکی از حکمت ‌های تشکیل خانواده «بقای نسل» و «فرزندآوری» است که همین امر، شاخص خوبی از ارزش و جایگاه مادری در آموزه‌ های دینی است؛ چون زمانی خانواده شکل خواهد گرفت که زنان در مقام مادری و تربیت فرزند ایفای نقش کنند. به این دلیل، رهبر معظّم انقلاب اسلامی(حفظه الله)بارها زنان جامعه را به جایگاه زن و رسالت او در خانواده توجه داده و فرموده ‌اند: «فرزندآوری یکی از مهم ‌ترین مجاهدت‌های زنان و وظایف آنان است.»[11] و نیز فرموده ‌اند: «خانه ‌داری یک شغل است؛ شغل بزرگ، شغل حساس، شغل آینده ‌ساز. مهم ‌ترین کار برای زن این است که زندگی را سر پا نگه ‌دارد». [12]

پاورقی:

[1]. درس اخلاق آیت ‏الله جوادی آملی، 3/3/1393ش.

[2]. حج/ 5.

[3] آل ‏عمران/ 6.

[4]. بقره/ 83.

[5]. احقاف/ 15.

[6]. زن در آیینه جلال و جمال، عبدالله جوادی آملی، مرکز نشر اسراء، قم، چاپ چهارم، زمستان 1378ش، ص181.

[7]. جنگ علیه خانواده، ویلیام گاردنر، ص53، به نقل از: جری مولر، برگردان و تلخیص: معصومه محمدی، دفتر مطالعات و تحقیقات زنان، چاپ دوم، زمستان 1387ش.

[8]. وسائل الشیعه، شیخ حرّ عاملی، مؤسسه آل‏البیت(علیهم السلام)، قم، 1409 ق، ج‏20، ص‏54.

[9]. کافی، کلینی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1407 ق، ج‏5، ص‏333.

[10]. سُبل الهدی، صالحی شامی، دارالکتب العلمیه، بیروت، 1414 ق، ج‏9، ص‏290.

[11]. بیانات امام خامنه‏ای در دیدار با جمعی از مداحان، 11/2/1392.

[12]. همان در خطبه عقد، تاریخ 8/3/1381ش.

منبع: معاونت تبلیغ، ذی طوی.